“ആനയ്ക്ക് ജാതിയും മതവുമുണ്ടോ?“എന്നാരാഞ്ഞുകൊണ്ട്
'വർത്തമാന'ത്തിലെ ദൃഷ്ടിപഥം' എന്ന കോളത്തിലും ഈ ബ്ലോഗിലും എഴുതിയിരുന്നു (2010 ഏപ്രിൽ).അതിന് കാരണമുണ്ടായിരുന്നു: ആനയില്ലാതെ ഇന്ന് ഉത്സവമില്ല.പള്ളികളിൽ പോലും ആനക്ക് വിലക്കില്ല.
മനുഷ്യനെ എക്കാലത്തും വിസ്മയിപ്പിക്കുന്ന മൃഗമാണു ആന .ആദിമമനുഷ്യന്റെ കാലം മുതൽതന്നെ കരയിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഈ ജീവി നമ്മെ അത്ഭുതപ്പെടുത്തുകയും ഭ്രമിപ്പിക്കുകയും ഭയപ്പെടുത്തുകയുമൊക്കെ ചെയ്തുപോന്നു.വിവിധ ഇതിഹാസങ്ങളിൽ,സംസ്കൃതികളിൽ എല്ലാം കരിവീരന്മാർ ദൈവികപരിവേഷത്തോടെ നിറഞ്ഞുനിന്നു.പൌരാണികമായ വേദങ്ങളിൽ ഗജവീരമ്മാരെക്കുറിച്ച് പരാമർശിക്കുന്നില്ലത്രേ.ക്രിസ്തുവിനു മുൻപ് 3000 മുതൽ 1700 വരെ നീണ്ടു നിന്ന ഇൻഡസ് വാലി സംസ്കാരകാലഘട്ടത്തിൽ ഉപയോഗിച്ച മുദ്രകളിൽ ആനയുടെ ചിത്രങ്ങളുണ്ടായിരുന്നത് കണ്ടെടുക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടു. ചന്ദ്രഗുപ്ത മൌര്യന്റെ കാലത്ത് ആനകളെ യുദ്ധത്തിനു ഉപയോഗിച്ചിരുന്നതായി മെഗസ്തനീസ് രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ടു. ഗജപരിപാലനത്തെക്കുറിച്ച് “ഹസ്തായുർവേദം”,“മാതംഗലീല”എന്നീ ഗ്രന്ഥങ്ങളും പ്രസിദ്ധീകൃതമായി.
ഹിന്ദു പുരാണങ്ങളിൽ ഗണപതിയും ഐരാവതവും മറ്റും ആരാധനാബിംബങ്ങളായി.ബ്രഹ്മാവാണത്രേ ആനകളെ സൃഷ്ടിച്ചത്. ബുദ്ധ,ജൈനമതങ്ങളിലും ആനകൾക്ക് ദിവ്യമായ പരിവേഷമാണുള്ളത്. അധികാരത്തിന്റേയും പ്രൌഡിയുടേയും ശക്തിയുടേയുമൊക്കെ ചിഹ്ന്നങ്ങളാണു ആനകൾ.
നൂറ്റാണ്ടുകളായി അവ ക്ഷേത്രാചാരങ്ങളിലെ അഭിവാജ്യഘടകമാണു.ഗോശാലകൃഷ്ണന്റെ അമ്പലങ്ങളിൽ പോലും എഴുന്നള്ളത്തിനു കൊമ്പനാനകൾ വേണം.(പിടിയാനകളെ ആരും എഴുന്നള്ളിക്കാറില്ല. വനിതാസംവരണത്തിനു വേണ്ടി വീറോടെ വാദിക്കുന്നവർ ഭരിക്കുന്ന ദേവസ്വംബോർഡിനു കീഴിൽ വരുന്ന ക്ഷേത്രങ്ങളിലെങ്കിലും പിടിയാനകൾക്ക് പ്രവേശം ഉറപ്പുവരുത്തണം).ഗൾഫിൽ പോയും ,കച്ചവടം ചെയ്തും, ലോട്ടറിയടിച്ചും,നാട്ടാരെ മദ്യം കുടിപ്പിച്ചും പണമുണ്ടാക്കുന്ന പരമഭക്തർ ഇഷ്ടദൈവമായ കൃഷ്ണനു തന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട കന്നുകാലികളെ നടക്കിരുത്തിയതായി അറിവില്ല.സാദാഭക്തർ മുതൽ വിജയ് മല്യവരെ നടയ്ക്കിരുത്തുന്നത് ലക്ഷണമൊത്ത കൊമ്പനാനകളെയാണ്. ഗുരുവായൂരിൽ ആനത്താവളവും ആനയൂട്ടും ആനയോട്ടവുമൊക്കെയുണ്ട്.ഗജവീരൻ കേശവന് സ്മാരകമായി പ്രതിമയുണ്ട്.ചരമവാർഷികാചരണമുണ്ട്.അവ മാദ്ധ്യമങ്ങൾ വർഷംതോറും കൊണ്ടാടാറുണ്ട്.
പക്ഷേ,ഗോമാതാക്കളുടെ കാര്യമോ?എല്ലും തോലുമായ അവയെ ദൂരത്തെവിടെയോ ഉള്ള ഗോശാലയിൽ നടതള്ളിയിരിക്കുകയാണത്രേ.ക്ഷേത്രഭാരവാഹികളും മാദ്ധ്യമങ്ങളും അങ്ങോട്ട് തിരിഞ്ഞുനോക്കാറില്ല.
ആന മതചിഹ്ന്നം മാത്രമല്ല;രാഷ്ട്രീയാ‍യുധം കൂടിയാണെന്നു നമ്മൾ കണ്ടുകഴിഞ്ഞു.മതപരമായ മാനങ്ങളുള്ള ചന്ദ്രക്കലയും,പശുവും കിടാവും,താമരയും,കൈയ്യും രാ‍ഷ്ട്രീയപാർട്ടികൾ ഉപയോഗിക്കുന്ന പശ്ചാത്തലത്തിലാകണം ആന ബി.എസ്.പിയുടെ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് ചിഹ്ന്നമായത്.അതോ,ജന്മിത്വത്തിന്റെ അടയാളങ്ങളിലൊന്നായിരുന്ന ആനയെത്തന്നെ തങ്ങളുടേതാക്കി മാറ്റി സാമൂഹികമായ ഒരു പൊളിച്ചെഴുത്തിനു കാൻഷിറാം ഉദ്ദേശിച്ചിരുന്നോ എന്ന് വ്യക്തമല്ല.അതെന്തായാലും, ഉത്തർപ്രദേശിലെ അംബേദ്കർ പാർക്കുകളിൽ ദളിത് നേതാക്കളുടെ പ്രതിമകൾക്കൊപ്പം ഈസ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന ആയിരക്കണക്കിനു ആനശിൽ‌പ്പങ്ങളുടെ നിയമസാധുത ഉന്നതനീതിപീഠം വിധിയെഴുതട്ടെ.
ആനയുടെ രാഷ്ട്രീയ ഉടമസ്ഥത ആർക്കായാലും കേരളത്തിലെ ആനകളുടെ ഉടമസ്ഥത നൂറ്റാണ്ടുകളായി മാറ്റമില്ലാതെതന്നെ തുടരുകയാണു.നമ്മുടെ ആനമുതലാളിമാരിൽ ഒരുമതക്കാർ മാത്രമേയുള്ളൂ എന്നാണു അറിയുന്നത്.അല്ലെങ്കിൽ ,ഇവരിൽ ബഹുഭൂരിപക്ഷവും ഒരു മതത്തിൽ തന്നെപെട്ടവരാണു.അതിൽതന്നെ ദളിത് വിഭാഗത്തിൽ നിന്ന് ഇന്നേവരെ ഒരു ആനമുതലാളിയും ഉണ്ടായിട്ടില്ല. ആനകളുമായി യുഗങ്ങളായി സഹവസിക്കുന്ന ആദിവസികളിലൊരാൽ പോലും ആനമുതലാളിയല്ലല്ലോ.ഉടമസ്ഥർ ഉന്നതശ്രേണിയില്പെട്ടവരാണെങ്കിലും ആനപാപ്പാന്മാർ അങ്ങനെയല്ല.അവർ ജാതിയിൽ താഴെയുള്ളവരാണ്. ആന ഇടഞ്ഞാൽ മയക്കുവെടി വെക്കാനും ,ആന ചരിഞ്ഞാൽ സംസ്കരിക്കാൻ സ്ഥലം കൊടുക്കാനും മറ്റു മതസ്ഥർ വേണം.പക്ഷേ,ആനയ്ക്ക് പേരിടുമ്പോൾ ഇവർക്ക് ആർക്കെങ്കിലും ഇതിന്റെ ഉപകാരസ്മരണയുണ്ടാകാറുണ്ടോ?
ആനമുതലാളിമാർ നാട്ടിലെ പ്രമാണിമാരാണ്.സാംസ്കാരിക നായകരാണ്. ആർട്സ് ആന്റ് സ്പോർട്ട്സ് ക്ലബിന്റെ പരിപാടികൾക്കു മാത്രമല്ല,സർക്കാരിന്റെ സാംസ്കാരിക ജാഥകൾക്കും മറ്റു മതസ്ഥരുടെ വിശേഷങ്ങൾക്കുമൊക്കെ ആനകളോടൊപ്പം ഇവരേയും നമ്മൾ എഴുന്നള്ളിക്കാറുണ്ട്.ഇവർ മതേതരജാഥകൾക്ക് മുന്നിൽ തന്നെ നിൽക്കുന്നവരാണ്.പക്ഷേ,ഇവരുടെ ആനകൾക്ക് പേരിടുംമ്പോൾ ഇവരാരും വിശാലമനസ്കരാകുന്നില്ല?
എന്തേ,ആനകളിൽ കേശവനും സുബ്രഹ്മണ്യനും,കുട്ടിശങ്കരനും,പത്മനാഭനും,ശിവസുന്ദറുമൊക്കെയല്ലാതെ,കോരനും,തിരുവനും,
ബഷീറും,മുസ്തഫയും,തോമസുമൊന്നും ഉണ്ടാകുന്നില്ല?യേശുദാസിനെയും മെഴ്സിരവിയേയും ക്ഷേത്രത്തിനകത്ത് കയറ്റാത്തവർ നാളെ തോമസാനയേയയും അക്ബറാനയേയും പടിക്ക് പുറത്ത് നിർത്തുമോ?
നോൺ വെജിറ്റേറിയൻ ഉടമസ്ഥരുടെ ആനകൾ ചിക്കനും ബീഫും മട്ടനും കഴിക്കില്ല.എന്തിനു,ബംഗാളിലെ ഒന്നാംതരം ബ്രാഹ്‌മണരെപ്പോലെ മത്സ്യവും കഴിക്കില്ല.ഉടമസ്ഥർ ആരായിരുന്നാലും,അവരുടെ വീടുകളിലെ അന്തരീഷം എന്തായിരുന്നാലും,ആന പൂർണ്ണ സസ്യാഹാരിയാണു.അവ കഴിക്കുന്നത് പഴവും പട്ടയും ശർക്കരയുമൊക്കെ തന്നെ.സാത്വികാഹാരികൾ.അങ്ങനെയുള്ള ആനകളെ വെറുമൊരു പേരിന്റെ മാത്രം പേരിൽ ക്ഷേത്രകമ്മറ്റിക്കാർ അയിത്തം കൽ‌പ്പിച്ച് അകറ്റിനിർത്തുമോ?
ആലോചിച്ച് നോക്കാൻ രസമുണ്ട്.ആനയെ നടക്കിരുത്തുക എന്ന ഒരു ചടങ്ങുണ്ടു.നടക്കിരുത്തപ്പെട്ട ആനകൾക്ക് ദൈവികപരിവേഷവും ദിവ്യത്വവും കൽ‌പ്പിക്കപ്പെടുക സ്വാഭാവികം. പക്ഷേ,നാട്ടാനകളിൽ ഭൂരിപക്ഷവും ഈ ഗണത്തിൽ പെടുന്നവയല്ല.പൂരത്തിനും എഴുന്നള്ളത്തിനും,കൂപ്പിലും തടിഡിപ്പോയിലുമൊക്കെ വിശ്രമമില്ലാതെ ജോലിചെയ്യാൻ വിധിക്കപ്പെട്ടവയാണു ഇവ.ആനമുതളാലിമാർക്ക് കാശുണ്ടാക്കാനായി മാത്രം അശ്രാന്തം പണിയെടുക്കുന്ന സാധുമൃഗങ്ങൾ.ഇവയുടെ മുതളാലിമാർക്ക് ഒരേ മുഖമാണുള്ളത്.പൂരപ്പറമ്പിൽ നിന്ന് അവർ ആനകളെ അടുത്ത പള്ളിയിലെ പെരുന്നാളിനോ,ചന്ദനക്കുടത്തിനോ നേർച്ചക്കോ കൊണ്ടുപോകും.അവിടെയെത്തുന്ന അനകളുടെ പേരോ ഉറ്റമസ്ഥതയോ അവർ നോക്കാറില്ല.അങ്ങനെ ആരെങ്കിലും നിർബന്ധം പിടിച്ചാൽ പള്ളിക്കമ്മറ്റിക്കാരും ചന്ദനക്കുടക്കാരും കൂടി കാശുപിരിച്ച് സ്വന്തമായി കൊമ്പനാനകളെ വാങ്ങുകയേ ഇപ്പോൾ വഴിയുള്ളൂ.“ന്റുപ്പാപ്പായ്ക്ക് ഒരാനേണ്ടാർന്ന്” എന്നൊക്കെ കുഞ്ഞുതാച്ചുമ്മമാർ വീമ്പിളക്കാറേയുള്ളൂ.
അതുകൊണ്ട് കാട്ടാനകൾക്കൊപ്പം നാട്ടാനകളുടേയും സെൻസസ് എടുക്കുക.ക്ഷമിക്കണം;നാട്ടാനകളുടെ കൃത്യമായ കണക്ക് ലഭ്യമാണു.പക്ഷേ,അവയുടെ ജാതിയും മതവും തിരിച്ചുള്ള സെൻസസാണു ഇനി നടത്തേണ്ടത്.
നാളെ അതിന്റെ ആവശ്യം ഏവർക്കും ബോദ്ധ്യപ്പെടാതിരിക്കില്ല.
-ഈ കുറിപ്പിനു ലഭിച്ച പ്രതികരണങ്ങൾ അഭൂതപൂർവമായിരുന്നു.'ആനയ്ക്ക് ജാതിയും മതവുമുണ്ടോ' എന്ന ചോദ്യം തന്നെ പലരെയും പ്രകോപിപ്പിച്ചുവെങ്കിലും വിലപ്പെട്ട ഒട്ടേറെ അറിവുകൾ ലഭിച്ചു.ഞാൻ ആദ്യമായി അക്ബറിനെക്കുറിച്ച് കേൾക്കുന്നത് ആ പ്രതികരണങ്ങളിൽ നിന്നായിരുന്നു.വർഷങ്ങളായി ഏറ്റുമാനൂരപ്പന്റെ തിടമ്പ് ഏറ്റുന്ന ഗജവീരനാണ് ഈ അക്ബർ .ഇതിന്റെ ഉടമ പ്ലാത്തോട്ടത്തിൽ അപ്പച്ചൻ എന്ന സത്യക്രിസ്ത്യാനി.നമ്മുടെ പി.സി,ജോർജ്ജിന്റെ ബന്ധു.മുസ്ലീം പേരുകാരനായ ക്രിസ്ത്യാനിയുടെ ആന അമ്പലത്തിൽ എഴുന്നള്ളത്തിനു ഭഗവാന്റെ തിടമ്പ് വഹിക്കുന്നു.ഒരു പക്ഷേ ഇതിനു സമാനമായ ഒരാനക്കഥ ആരും എവിടെയും കേട്ടിട്ടുണ്ടാകില്ല.
അക്ബർ ആന വേറിട്ടു നിന്നുവെങ്കിലും എന്റെ സംശയങ്ങളെ ബലപ്പെടുത്തുന്നതായിരുന്നു മറ്റ് പ്രതികരണങ്ങൾ ആനമുതലാളിമാരിൽ മുസ്ലീങ്ങളും ക്രിസ്ത്യാനുകളുമുണ്ടങ്കിലും അവരെല്ലാം തങ്ങളുടെ ആനകൾക്കിടുന്നത് ഹിന്ദു ദൈവങ്ങളുടെ പേരുകളാണു.അല്ലെങ്കിൽ ഉത്സവത്തിനു എഴുന്നള്ളിക്കാൻ ബുദ്ധിമുട്ടുണ്ടായാലോ?ആനകൾക്ക് മാത്രമല്ല പശുക്കൾക്കും ഹിന്ദുപേരുകളാണു ഇടുന്നതെന്ന് മറ്റൊരു ബ്ലോഗർ അറിയിച്ചു.പക്ഷേ,മുൻപ് കോടനാട്ടെ ആനക്കൂട്ടിൽ ടോണി,വിത്സൻ എന്നീ കുട്ടിയാനകൾ ഉണ്ടായിരുന്നതായി മറ്റൊരാൾ എഴുതി.ആനകളിൽ ബ്രാഹ്മണരും വൈശ്യരും ശൂദ്രരുമുണ്ടെന്നാണു വേറൊരു സുഹൃത്ത്,ഒരു ടെലിവിഷൻ പരിപാടിയിൽ നിന്ന് അറിഞ്ഞത്.ബ്രാഹ്മണആന തീറ്റയെടുക്കും മുൻപ് തർപ്പണം ചെയ്യുമത്രേ .അവ തുമ്പിക്കൈയ്യിൽ വെള്ളമെടുത്ത് വശത്തേക്കും തലയ്ക്കുമുകളിലേക്കും ഒഴിക്കും!
പിടിയാനകളെ ഉത്സവത്തിനു എഴുന്നള്ളിക്കില്ലെന്ന ധാരണ തെറ്റാണെന്ന് സ്ഥാപിക്കാൻ ഒരാൾ കൊട്ടാരത്തിൽ ശങ്കുണ്ണിയെ കൂട്ടുപിടിച്ചു.”ഐതിഹ്യമാല”യിലെ ആനക്കഥകളിൽ പിടിയാനകളെ എഴന്നള്ളത്തിനുപയോഗിക്കുന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള പരാമർശങ്ങളുണ്ട്.പണ്ട് പിടിയാനകളെ ഗുരുവായൂരമ്പലത്തിൽ കൂട്ടാനകളായി എഴുന്നള്ളിക്കുന്നത് കണ്ടിട്ടുണ്ടെന്നും അദ്ദേഹം എഴുതി.പെരുമ്പാവൂരിനടുത്ത ഇരിങ്ങോൾ കാവിൽ പിടിയാനകളെ മാത്രമെ എഴുന്ന ള്ളിക്കാറുള്ളുവെന്ന് മറ്റൊരു സുഹൃത്ത് അറിയിച്ചു. ആനപാപ്പാന്മാരിൽ വിഭാനമ്പൂതിരിയെപ്പോലുള്ള ബ്രാഹ്മണരുമുണ്ടെന്ന് ചൂണ്ടിക്കാട്ടിയ ബ്ലോഗർസുഹൃത്ത് ഈ നിരീക്ഷണം കൂടി നടത്തി:ആനപാപ്പാന്മാരിൽ മറ്റുമതക്കാരാരുമുണ്ടെന്നു തോന്നുന്നില്ല. ഒരു കൌതുകത്തിനു എഴുതിയ കുറിപ്പിൽ നിന്ന് ലഭിച്ച ഈ വിലയേറിയ ആനക്കാര്യങ്ങളിൽ തലയുയർത്തി നിന്നിരുന്നത് അക്ബറാന തന്നെയായിരുന്നു.അതുകൊണ്ടു തന്നെ,കേരളീയ സാമൂഹികപശ്ചാത്തലത്തിൽ വലിയ പ്രാധന്യമുള്ള ഈ ഗജവീരനെക്കുറിച്ചുള്ള വർത്തമാനങ്ങൾക്ക് പിന്നെയും കാതോർത്തു.ഏറ്റുമാനൂരമ്പലത്തിൽ മാത്രമല്ല തൃപ്പൂണിത്തുറ പൂർണ്ണത്രയീശക്ഷേത്രത്തിലും മറ്റും തിടംബേറ്റാനായി ഈ ഗജവീരനെ പലരും പാട്ടത്തിലെടുത്തു.പ്രായാധിക്യവും പട്ടിണിയും കാരണം ഇക്കഴിഞ്ഞ ജനുവരിയിൽ നായരമ്പലത്ത് തളർന്നു വീണ അക്ബറെ ജെ.സി.ബി ഉപയോഗിച്ച് എഴുന്നേൽ‌പ്പിച്ച് ഉത്സവത്തിനു കൊണ്ടുപോയെന്നും വാർത്തകളുണ്ടായിരുന്നു.ഫെബ്രുവരി അവസാനം എത്തിയത് സങ്കടകരമായ വൃത്താന്തമായിരുന്നു.രോഗം മൂലം തീർത്തും അവശനായ അക്ബർ ഇടുക്കി ഇരുട്ടുക്കാനത്തെ ഒരു ഏലത്തോട്ടത്തിൽ ഏതാണ്ട് ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ട നിലയിൽ കിടക്കുന്നുവെന്നായിരുന്നു അത്.പിന്നാലെ, 65 വയസ്സുള്ള ആ ഗജവീരൻ യാത്രയായി.ഏറ്റുമാനൂരിലെ പ്ലാത്തോട്ടത്ത് ഉടമസ്ഥനായ അപ്പച്ചന്റെ സ്ഥലത്ത് തന്നെയാനു അക്ബറിനെ സംസ്കരിച്ചത്.മറ്റ് ആനകളെ സംസ്കരിക്കുന്നത് പോലെ ഹൈന്ദവമതാചാരപ്രകാരമാണോ അക്ബറെ സംസ്കരിച്ചത് എന്നറിയില്ല.അതെന്തായാലും, അപൂർവങ്ങളിൽ അപൂർവ്വമായ ഒരു ജീവിതവും മരണവുമാണു:തീർച്ച.അത് നൽകുന്ന ഗുണപാഠങ്ങൾ മനുഷ്യനു വിലപ്പെട്ടതാണു.അക്ബർ ആന അതുകൊണ്ടു തന്നെ തലയെടുപ്പോടെ വരും കാലത്തും തുമ്പികൈ ഉയർത്തിപ്പിടിച്ച് നിൽക്കുകതന്നെ ചെയ്യും.
-അക്ബറാനയെക്കുറിച്ചുള്ള ഈ കുറിപ്പിനു പൂർണ്ണവിരാമമിടുന്നത് മുൻപ് നസീറിനെ കൂടി ഓർക്കേണ്ടതുണ്ട് .നസീറാനയാണത് .നമ്മുടെ നിത്യ ഹരിത നായകൻ പ്രേംനസീർ ചിറയിങ്കീഴിലെ ശാർക്കരക്ഷേത്രത്തിൽ 1966ൽ നടയ്ക്കിരുത്തിയ ആനയായിരുന്നു അത്.അന്നത്തെ ദേവസ്വം ബോർഡ് പ്രസിഡന്റായ പ്രാക്കുളം ഭാസിയായിരുന്നു ആ ആനക്ക് ‘‘നസീർ” എന്ന പേരിട്ടത്.അത് ഏറെക്കാലം ഹിന്ദു,മുസ്ലീം വർഗ്ഗീയവാദികളെ ചൊടിപ്പിച്ചു.പക്ഷേ പ്രേംനസീറും പ്രാക്കുളവും വഴങ്ങിയില്ല. അങ്ങനെ നസീറാന ശാർക്കര ക്ഷേത്രത്തിൽ തുമ്പിക്കൈയുയർത്തിപ്പിടിച്ചു തന്നെ നിന്നു.(പിൽക്കാലത്ത് നസീറാനയ്ക്ക് എന്തു സംഭവിച്ചുവോ,ആവോ !) .. -നസീറാനയും അക്ബറാനയും വെറും ആനകളല്ല.ഈ ആനക്കഥകൾ സമകാലിക സാമൂഹികസാഹചര്യങ്ങളിൽ ഇവിടെ അവസാനിക്കുകയില്ല.നാളെ ആനക്കമ്പം മൂത്ത ആരെങ്കിലും ,ഗുരുവായൂർ കേശവനെപ്പോലെ,അക്ബറാനയുടെ പ്രതിമ ഉണ്ടാക്കാൻ തുനിഞ്ഞാൽ എന്തുണ്ടാകും?പ്രേംനസീറിന്റെ പ്രതിമ അനിസ്ലാമികമാണെന്ന് വാദിക്കുന്നവർ അക്ബറാനയുടെ പ്രതിമയും അനിസ്ലാമികമാണെന്ന ഫത്വ പുറപ്പെടുവിക്കുകയില്ലെന്ന് ആരു കണ്ടു?
Posts
